Z historii Oranżerii
Oranżeria położona jest na niewielkim wzgórzu, na tle drzew, na miejscu dawnych ogrodów biskupich. Budowla powstała w wieku XVII i pełniła funkcję rezydencji letniej Jana Stanisława Zbąskiego. Uległa ona zniszczeniu w czasach wojen szwedzkich. Nowy pałacyk , powszechnie zwany Oranżerią zbudowano za rządów biskupa Teodora Andrzeja Potockiego. Postawiono znacznie skromniejszy pawilon złożony z wielkiej podłużnej sali i dwóch narożnych pokoi. Wnętrza pokryto malowidłami. W sali głównej centralnie ustawiono ozdobną fontannę będącą ochłodą w upalne dni letnie. W okresie zimowym pomieszczenie ogrzewały kominki. Biskup Ignacy Krasicki nadał budynkowi ostateczny kształt przeprowadzając rozbudowę w 1790 roku.
Biskup Ignacy Krasicki wielką miłością obdarzył lidzbarskie ogrody
tworząc wokół pawilonu modny park zwany Krasiczynem. Pod jego
bezpośrednim nadzorem zakładano sztuczne kaskady, wytyczano promenady
przedziwne, które zdobiono kamiennymi posągami. , pomnikami i
symbolicznymi nagrobkami wybitnych mężów. Sadzono najrozmaitsze gatunki
drzew, a klomby przyozdabiano unikatowymi gatunkami kwiatów, w których
królowały róże. O plany lidzbarskich ogrodów zabiegał dwór carski, by
je skopiować w Petersburgu, a ludzie pióra w Rzeczypospolitej opiewali
ich piękno w swoich utworach. Oto jak swoje wrażenia z pobytu
u biskupa Krasickiego w 1773 roku opisał w swych pamiętnikach hrabia
Lehendorff:
Po obiedzie pokazał mi osobliwość Heilsbergu, wodospady oraz fontanny z vancluse, które zapewne w niczym nie ustępują fontannie Petrarki. Stąd poprowadził mnie uroczymi alejami do przepięknego ogrodu, pełnego wspaniałych kwietników, wodotrysków i wodospadów.
Natomiast kanonik warmiński Joachim Kalanassy w wierszu Na ogrody zamku Heilsberskiego wyraził uznanie twórcy ogrodów:
Umiał w kształceniu przydać
dozoru,
Dzikość zostawić ponurą,
Umiał korzystać z miejsca wyboru,
Sztukę połączyć z naturą.
Architektonicznie Oranżeria jest budowlą parterową, murowaną z cegły. W XIX i XX wieku wnętrza przebudowano, pozostawiając nienaruszoną salę centralną, w której znajduje się odsłonięty w 1969 roku fragment malowideł ściennych przedstawiający alegorię czterech pór roku. Według dostępnych źródeł na początku dwudziestego wieku biskupią rezydencję letnią zaadaptowano na kostnicę, a ogrody częściowo przeznaczono na cmentarz.
W zabytkowych murach Oranżerii na przestrzeni lat
mieściły się przeróżne instytucje,
m.in.: Związek Młodzieży Polskiej, Urząd Stanu
Cywilnego, Miejski Wydział Geodezji oraz Biblioteka Pedagogiczna.
- Czermak Wiesław, Lidzbark Warmiński i okolice. Lidzbark Warmiński: Polskie Towarzystwo Schronisk Młodzieżowych, 1985
- Historia Lidzbarka Warmińskiego. T. 1. Pod red. Krzysztofa Mikulskiego i Eugeniusza Borodija. Lidzbark Warmiński: Urząd Miejski, 2008
- Lidzbark Warmiński. Tekst Edward Radtke [i in.]. Olsztyn: Agencja Press – Foto, [2000]
- Radtke Edward, Oranżeria Ignacego Krasickiego. Gazeta Warmińska, 2000, nr 7, s. 5
- Skowronek Sławomir, Wieniec zielonych wzgórz. Gazeta Warmińska, 1995, nr 12, s. 5
